موتور فن خودرو یکی از اجزای کلیدی سیستم خنک‌کننده است که نقش مهمی در حفظ دمای مناسب پیشرانه ایفا می‌کند. در صورت خرابی این قطعه، خطرات متعددی از جمله جوش‌آوردن موتور و آسیب‌های جدی به پیشرانه خودرو وجود دارد. یکی از شایع‌ترین خرابی‌های مربوط به فن، سوختن موتور آن است. اما علت این اتفاق چیست و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟
نقش فن در سیستم خنک‌کننده خودرو
فن رادیاتور وظیفه دارد تا جریان هوا را از میان پره‌های رادیاتور عبور داده و موجب خنک شدن مایع خنک‌کننده (آب یا ترکیب آب و ضدیخ) شود. این کار به‌ویژه زمانی اهمیت پیدا می‌کند که خودرو در ترافیک یا در حالت ایستاده قرار دارد و جریان طبیعی هوا کافی نیست.
موتور فن ممکن است با برق ۱۲ ولت DC کار کند (در خودروهای سواری معمولی) و به وسیله‌ی رله یا ECU (واحد کنترل الکترونیکی) فعال شود. بنابراین سلامت عملکرد موتور فن، ارتباط مستقیمی با سلامت سیستم خنک‌کننده و الکترونیکی خودرو دارد.
علل اصلی سوختن موتور فن
۱. انسداد منافذ رادیاتور
رایج‌ترین دلیل سوختن موتور فن، گرفتگی یا انسداد شبکه‌های رادیاتور است. زمانی که این شبکه‌ها توسط رسوب، زنگ‌زدگی، حشرات یا ذرات خارجی مسدود می‌شوند، تبادل حرارت به‌خوبی انجام نمی‌شود. در نتیجه:
- دمای مایع خنک‌کننده به‌شدت بالا می‌رود
- فن برای جبران این افزایش دما، به‌طور مداوم و با دور بالا روشن می‌ماند
- افزایش بار حرارتی و الکتریکی موجب سوختن موتور فن می‌شود
۲. نقص در ترموستات
ترموستات نقش کنترل‌کننده مسیر جریان مایع خنک‌کننده بین موتور و رادیاتور را دارد. اگر ترموستات در حالت بسته باقی بماند، جریان آب مختل شده و دمای موتور به سرعت افزایش می‌یابد. در این حالت، فن مجبور به کار مداوم می‌شود و در نهایت می‌سوزد.
۳. خرابی واترپمپ
واترپمپ وظیفه‌ی به گردش درآوردن مایع خنک‌کننده را دارد. خرابی پره‌ها، نشتی از کاسه‌نمد یا شکستگی محور پمپ باعث می‌شود جریان آب متوقف یا کاهش یابد. این موضوع دوباره منجر به داغ شدن موتور و فشار بی‌وقفه بر فن خواهد شد.
۴. استفاده از مایع خنک‌کننده نامناسب یا فرسوده
مایع خنک‌کننده قدیمی یا نامناسب، به مرور زمان خاصیت انتقال حرارت خود را از دست می‌دهد و باعث تشکیل رسوب در مسیر خنک‌کننده می‌شود. همین امر می‌تواند مانند گرفتگی رادیاتور، باعث افزایش دمای موتور و فشار زیاد به موتور فن شود.
۵. ایراد در سیستم برقی خودرو
اگر رله فن، سنسور دمای آب یا ECU دچار مشکل شود، ممکن است فن به‌طور دائم یا اشتباهی روشن بماند. این روشن‌ماندن مداوم می‌تواند موتور فن را بیش از ظرفیت طراحی‌شده تحت فشار قرار داده و منجر به سوختن آن شود.
نشانه‌های سوختگی موتور فن
- فن به‌طور کامل کار نمی‌کند
- فن با صدای غیرعادی یا کند می‌چرخد
- موتور خودرو بیش از حد داغ می‌شود، مخصوصاً در ترافیک
- افزایش ناگهانی دمای آب در پشت آمپر
- روشن شدن چراغ هشدار دمای موتور
راهکارهای پیشگیرانه
قبل از اقدام به تعویض موتور فن سوخته، لازم است سیستم خنک‌کننده به‌طور کامل بررسی شود تا از تکرار مجدد مشکل جلوگیری گردد:
تمیز کردن رادیاتور
با شست‌وشوی بیرونی پره‌های رادیاتور (با فشار مناسب) و شست‌وشوی داخلی آن با محلول رسوب‌زدا، می‌توان عملکرد حرارتی سیستم را بازگرداند.
بررسی ترموستات و واترپمپ
ترموستات باید در دمای مشخص باز شود. تست آن با آب جوش یا اسکنر OBD انجام‌پذیر است. واترپمپ نیز از نظر نشتی و سلامت چرخش بررسی شود.
تعویض دوره‌ای مایع خنک‌کننده
مایع خنک‌کننده بسته به نوع آن، هر ۲ تا ۳ سال یک بار باید تعویض شود تا از تجمع رسوب و زنگ‌زدگی جلوگیری شود.
بررسی سیستم برقی
سنسور دمای آب، رله فن، فیوزها و سیم‌کشی باید بررسی شوند تا از عملکرد صحیح مدار اطمینان حاصل گردد.
نتیجه‌گیری
سوختن موتور فن خودرو اغلب به‌دلیل نقص در سایر اجزای سیستم خنک‌کننده رخ می‌دهد، نه صرفاً به‌خاطر کیفیت پایین خود فن. در واقع، موتور فن قربانی یک مشکل ریشه‌ای در گردش آب یا انتقال حرارت است. بنابراین با بازرسی دقیق و نگهداری صحیح از سیستم خنک‌کننده می‌توان عمر موتور فن را به‌شدت افزایش داد و از هزینه‌های اضافی جلوگیری کرد.